δίπνευστοι ή δίπνοοι

Ομάδα ψαριών του γλυκού νερού. Αναπτύχθηκαν κατά τον παλαιοζωικό και μεσοζωικό αιώνα και σήμερα περιλαμβάνουν μόνο τρία γένη. Οι δ. θεωρούνται κατηγορία μεταβατικών ζώων, μεταξύ ψαριών και αμφίβιων, εξαιτίας των οδοντικών πλακών, της κατασκευής των ζυγών πτερυγίων και κυρίως για τη διπλή αναπνοή, που δικαιολογεί και την ονομασία τους. Πράγματι, όταν βρίσκονται σε άφθονο νερό τα ψάρια αυτά αναπνέουν με βράγχια που φέρουν βραγχιακά επικαλύμματα· αν ζουν σε ελάχιστο νερό ή σε περιβάλλον με λίγο οξυγόνο, όπως στα έλη και στα ποτάμια, αναπνέουν με ένα όργανο που έχει τη μορφή σάκου και λειτουργεί ως πνεύμονας. Ο σάκος αυτός ορισμένες φορές είναι χωρισμένος στα δύο και βρίσκεται στη ράχη του οισοφάγου. Το μακρόστενο σώμα των δ. καλύπτεται από στρογγυλά λέπια· ο σκελετός τους είναι κατά ένα μεγάλο μέρος χόνδρινος και έχει πρωτόγονη μορφή που χαρακτηρίζεται από τη διατήρηση της ραχιαίας χορδής. Το κεφάλι τους είναι πλατύ και πεπιεσμένο· τα μάτια είναι μικρά και τοποθετημένα πλευρικά· το στόμα διαθέτει δόντια ενωμένα σε oδοντικές πλάκες, ικανά να συντρίψουν μαλάκια, σκουλήκια, έντομα, μικρά αμφίβια και υδρόβια φυτά, τα οποία οι δ. αναζητούν κάτω από το νερό, μέσα στη λάσπη. Τα ζυγά θωρακικά και κοιλιακά πτερύγια είναι επίπεδα και μυτερά και υποστηρίζονται από μια διπλή σειρά ακτίνων· η ράχη φέρει ένα πτερύγιο που συνεχίζεται, χωρίς να χωρίζεται από το ουραίο. Σε ορισμένους ποταμούς της βορειοανατολικής Αυστραλίας ζει το είδος νεοκερατόδους ο φορστέρειος, το οποίο οι ιθαγενείς ονομάζουν μπαραμούντι. Το ψάρι αυτό, που θεωρείται ζωντανό απολίθωμα, ζει συνήθως στον χλοερό πυθμένα, όπου μετακινείται αργά αναζητώντας την τροφή του. Σε κανονικά διαστήματα βγάζει το κεφάλι του έξω από το νερό για να γεμίσει με αέρα τον μοναδικό αεροφόρο σάκο του, που λειτουργεί ως πνεύμονας. Κατά τη διαδικασία του ανεφοδιασμού ο νεοκερατόδους παράγει έναν θόρυβο όμοιο με γρυλισμό. To σώμα του έχει μήκος έως 2 μ., διαθέτει θωρακικά και κοιλιακά πτερύγια σε σχήμα κουπιού και ένα ραχιαίο πτερύγιο ενωμένο με το ουραίο· τα δόντια του είναι ενωμένα σε οδοντικές πλάκες και στα δύο σαγόνια. Ο νεοκερατόδους αλιευόταν για το νόστιμο κρέας του, τώρα όμως προστατεύεται από αυστηρές διατάξεις. Tα άλλα δύο γένη που υπάρχουν σήμερα είναι η λεπιδοσειρήνα, με το μοναδικό είδος λεπιδοσειρήνα η παράδοξη, που συναντάται στα στάσιμα νερά της Νότιας Αμερικής, και o πρωτόπτερος, ορισμένα είδη του οποίου είναι διαδεδομένα σε ποταμούς και λίμνες της Αφρικής. Οι αντιπρόσωποι αυτοί έχουν οδοντικές πλάκες μόνο στον ουρανίσκο, νηματόμορφα θωρακικά και κοιλιακά πτερύγια και ελαφρώς εμφανή λέπια που καλύπτονται κατά ένα μεγάλο μέρος από το δέρμα. Το ψευδοπνευμονικό τους σύστημα είναι, σχεδόν στο σύνολό του, διαιρεμένο σε δύο συμμετρικούς σάκους. Σχηματική απεικόνιση απολιθωμένων γενών των δίπνευστων: 1) δίπτερος, 2) φανερόπλευρο, 3) νεοκερατόδους, 4) πρωτόπτερος, 5) λεπιδοσειρήνα. Οι δίπνευστοι, που είχαν αξιοσημείωτη ανάπτυξη κατά τον παλαιοζωικό και τον μεσοζωικό αιώνα, επέζησαν με λίγους εκπροσώπους. Στη φωτογραφία, ο νεοκερατόδους ο φαρστέρειος που συναντάται στις θάλασσες της Αυστραλίας και είναι πio γνωστό ως μπαραμούντι.